Fikir İşçileri Kooperatifi / Kavaklıdere


Ankara’da Küçükesat Büklüm Sokakta Kavaklıdere İlköğretim okulunu geçip yukarıya doğru çıkmaya başladığınızda, yokuşun tam ortasında bir nefes alma ihtiyacı duyduğunuzda, sizi yarım daire formu ile içine çeken, sarmalayan bir yapıyla karşılaşırsınız. Yoldan geçen ve nefes almak için duran ve kafasını çeviren herkesi kucaklayan bu yapı, sigorta evleri olarak bilinen ama özgün adıyla Fikir İşçileri Kooperatifidir. Çok az insan bilir fikir işçilerini. Nedir fikir işçiliği, neden kooperatifin adı fikir işçileridir? Kimler için yapılmıştı bu yapı diye sormadan da edemiyorsunuz.
“Tamamıyla bağımsız, emir altında olmayan, serbest bir mesleği icra eden ve fikri niteliği üstün, emeğini ve bilgilerini başkasının hizmetine arz eden kimse, fikir işçisidir.[2]


Türkiye’de gündelik yaşamda gazeteciler için yaygın olarak kullanılan “fikir işçiliği”nin sadece basın alanında değil sanat ve fikir yoğunluklu bilgi birikimlerini paylaşanları da kapsayacak şekilde bir çalışma yapılması konumuz dışında olmakla birlikte günümüzde kavramın tartışılması ve değerlendirilmesi bir gereklilik gibi de görünmektedir.
Kavaklıdere semtinde imarın 2544 nolu ada 25 nolu parselinde yer alan; iki parselin tevhidi ile oluşmuş 1898 m² lik arsa üzerine konumlandırılmış olan yapı, İşçi Sigortaları Kurumu Umum Müdürlüğü mülkiyetindedir. Mimari projesi 1957 yılında çizilen bu yapının “Fikir İşçileri Kooperatifi” olarak adlandırılması kooperatifi oluşturan kişilerin çalışma yaşamındaki rolleri ile mutlaka bir bağlantısı olduğunu açığa çıkartıyor. Yapı şu anda Sosyal Güvenlik Kurumu lojmanları olarak kullanılmaktadır.

İstanbul Güzel Sanatlar Akademisinden mezun, Sedat Hakkı Eldem’in öğrencileri olan Rahmi Bediz ve Demirtaş Kamçıl’ın imzalarını taşıyan yapının mimari projeleri 15 Ekim 1957 yılında Ankara Belediyesi İmar Müdürlüğü tarafından onaylanmıştır. 1961 yılında yapımı tamamlanan yapı 10.05.1961 yılında yapı kullanma izini belgesini alarak yaşam bulmuş ve başkent Ankara’nın 1960–1969 yılında biten 62976, Çankaya’nın 8288 binasından biri olarak[3] yapı stokuna katılmıştır.


3012 m²  toplam inşaat alanı olan, betonarme iskelet / tuğla yığma sistemle inşa edilmiş yapı, bir bodrum kat ve dört kattan oluşan 5 katlı, 24 daireli bir yapıdır. Yarım daire formundaki yapının bodrum katında 8 dükkân, kapıcı dairesi ve müştemilat bulunmaktadır. Katlarda 6 adet dairenin olduğu yaşam birimleri giriş holü, iki oda, mutfak banyo ve salondan oluşmaktadır[5].


Binanın Büklüm Sokak’tan olan girişinin güney batısında aynı zamanda güvenlik işlevi de gören ve binaya giriş çıkışı kontrol altında tutan kapıcı dairesi ve dükkânlar, güneydoğusunda dükkanlar ve dükkanların arkasında kalorifer dairesi ve arka cepheden girilen depolar bulunmaktadır.


Yarım daire formlu yatay kütlenin arka cephesinde yaşam ünitelerine düşey erişimi sağlayan merdivenin bulunduğu düşey geometrik bir kütle bulunmaktadır.  Bu kütlenin duvar ve döşemelerden kopartılarak serbestçe algılanması sağlanmıştır. Bu özelliğinden dolayı yapı,  Avrupa’da 1950 li yıllarda modern mimarlık üslubu yeni brütalizm akımının[6] Türkiye’deki ilk yansımaları olarak değerlendirilebilir. Merdiven öğesinin kuzey doğusu ve kuzey batısında her katta simetrik dizilmiş 6 daire bulunmaktadır. Yarım daire formundaki yarı açık balkonun ortak dağılım holü ile birbirine bağlanan daireler / yaşam birimleri, aynı zamanda hem müstakil hem de ortak kullanım hissi yaratmaktadır.


Açık koridor üzerinden birbirine bağlanan konutlarda yarım daire formun hem iç bükeyinde hem dış bükeyinde simetrik olarak yapılan balkonlar iki yönlü olarak içerden ve dışardan Cumhuriyetin modern yaşamının bir tarzı olan sosyal ilişkilerin tasarım ölçeğinde de önemsendiğini göstermektedir.


Yarım daire formda, dıştaki konutlar hariç iki dış duvarın ortak kullanıldığı konutların kesintisiz olarak devamlılığı, pencerelerin arka ve ön cephelerde tasarlanması, o yıllarda yapının kalorifer sistemi ile ısıtılması, Ankara’nın soğuk kış günlerinde ısı kaybının azaltılması hedefinin, tasarıma yansımaları ve yapının ekonomik çözümlerinin bir ürünü olarak değerlendirilebilinir.  


Kat yüksekliği 2.85 m olan mekânların tamamı doğal ışıktan yararlanmaktadır. Yaklaşık 81 metrekare kulanım alanı olan dairesel konutların hem yatayda hem düşeyde uzun kenarlarının aynı ölçüyü (yaklaşık 9.00 metre) yakalamış olması kendi içerisinde bir orantı ahengi yaratmıştır. 


Yapının hem topoğrafik olarak adanın üst kotunda konumlandırılışı, hem de çevresindeki klasik parsel düzenine nefes aldırıcı cephe tasarımı, yalın, mütevazı konut fonksiyonuna karşın, yapıda estetik kaygının aranması yapıyı ada ölçeğinde diğer yapılardan farklı bir yere konumlandırmıştır.


Bir kooperatif yapısının gereği olarak metrekaresi küçük, ama kendi içerisinde rasyonel çözümlerle bir ailenin tüm ihtiyaçlarını karşılayabilen ve küçük bütçelerle gerçekleştirilmiş yapı bütününde, tasarımın püf noktaları ile küçük, modern ama zengin mekânlar üretilmiştir. Salonun açık sistemde aynı zamanda bir hol işlevi ile bütünleşmesi küçük mekânın zenginleşmesine de olanak sağlamıştır. 


Fikir İşçileri Kooperatifi, nam-ı diğer Sigorta Evleri ya da Büklüm Apartmanı, 1950 li yıllarda Modern mimarlık ilkelerinin, biçim işlev, çevre yapı, yatay düşey, ve malzeme seçiminde ki tutarlılığı ile modern mimarlığın ve akımlarının bir ürünü olarak Rahmi Bediz ve Demirtaş Kamçıl tarafından tasarlanmış ender yapılardan biridir


Şu anda içerisinde yaşayanların ihtiyaçlarını tam karşılamasa bile, dönemin ihtiyaçları ve modern yaşam tarzının mekâna yansımasının bir ürünü olan binanın içinin ve dışının yalın güzelliği kente sundukları ile kendisini fark ettiriyor ve 2544 adaya, Büklüm Sokağa, bize ve kente nefes aldırmaya devam ediyor.


 (*) Bu yazı yazarın, yayınlanmak üzere hazırladığı kapsamlı bir çalışmasının kısa bir bölümünü içermektedir.


Kaynaklar:
Çankaya Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Arşivi,
Ayla Ödekan, Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye, Mimarlık ve Sanat Tarihi (1908–1980)
Fikir İşçileri Milletlerarası Konfederasyonu,1959
Karakuş Candan T, ve diğ, Çankaya Belediyesi, Çankaya Kent Sağlık Profili Ve Sağlıklı Kent Göstergeleri, Ankara ,2002,


[1] Fotoğraf,T.Karakuş Candan
[2]  "Fikir İşçileri Milletlerarası Konfederasyonu"1959
[3] Karakuş Candan T, ve diğ,Çankaya Belediyesi,Çankaya kent sağlık profili ve sağlıklı kent göstergeleri,2002,
[4] Çankaya Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Arşivi
[5] Betimleme 1961 yılında dükkân kısımlarına yönelik tadilat projesi onaylanmak üzere gelen mimari projeler üzerinden yapılmıştır.
[6] Ayla Ödekan,Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye, Mimarlık ve Sanat Tarihi (1908-1980)
[7] Çankaya Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Arşivi

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder